Bor  to pierwiastek półmetaliczny, występujący naturalnie w wielu roślinach, wodzie i glebie. Choć nie uznano go oficjalnie za „niezbędny” dla ludzi, wzrasta liczba dowodów wskazujących na jego pozytywny wpływ na zdrowie – szczególnie kości, układu hormonalnego  a także procesy przeciwzapalne.

1. Czym jest bor?

1.1. Podstawowe informacje chemiczne

  • Pierwiastek półmetaliczny, związany chemicznie z węglem i krzemem.

  • W organizmie występuje głównie jako kwas borowy (boran), łatwo wchłaniany i wydalany przez nerki.

1.2. Wchłanianie i dystrybucja

  • Wchłania się w ponad 85% z przewodu pokarmowego; kumuluje głównie w kościach, a następnie w tkankach miękkich, mózgu i wątrobie.

2. Metabolizm  boru

2.1. Wydalanie

  • Nadmiar boru (>90%) jest wydalany z moczem, co ogranicza ryzyko kumulacji.

2.2. Bezpieczeństwo i toksyczność

  • Objawy toksyczności pojawiają się zwykle powyżej 20 mg/dziennie; maksymalna bezpieczna dawka (UL) wynosi według WHO 1 mg/kg masy ciała.

3. Znaczenie boru w organizmie człowieka

3.1. Zdrowie kości

  • Bor wpływa na aktywność osteoblastów i osteoklastów, wspiera mineralizację kości i poprawia ich strukturę.

  • U zwierząt niedobór boru skutkuje zakłóceniami wzrostu i budowy kości; suplementacja zwiększa ich wytrzymałość.

  • Kluczowe badanie: 6 mg/d boru (w formie calcium fructoborate) przez 2 tygodnie obniżyło ból kolan u 60 osób z osteoartrozą.

3.2. Regulacja gospodarki wapniowo‑fosforanowej i witaminy D

  • Bor zmniejsza wydalanie wapnia i magnezu, przedłuża półtrwanie witaminy D oraz estrogenów/testosteronu, co wspiera gęstość kości i równowagę hormonalną.

  • Badanie wykazało, że 3 mg dziennie boru zwiększyło poziom magnezu i zmniejszyło fosfor w surowicy, choć nie wpłynęło bezpośrednio na BMD .

3.3. Układ hormonalny

  • Bor wydłuża czas działania  hormonów płciowych – estrogenów u kobiet i testosteronu u mężczyzn, wspierając zdrowie reprodukcyjne i zapobieganie osteoporozie .

  • W badaniu u kobiet po menopauzie 3 mg/d boru przywróciły poziom 17β‑estradiolu i testosteronu, a zmniejszyły wydalanie wapnia z moczem .

3.4. Procesy przeciwzapalne i antyoksydacyjne

  • Bor aktywuje enzymy antyoksydacyjne (np. SOD), obniża CRP, działa przeciwzapalnie poprzez hamowanie COX‑2, i chroni przed stresem oksydacyjnym.

3.5. Gojenie się ran

  • W modelach komórkowych i zwierzęcych bor stymuluje angiogenezę i syntezę kolagenu, przyspieszając regenerację tkanek; działa też przeciwbakteryjnie.

3.6. Funkcje neurologiczne i immunologiczne

  • Wstępne dane – bor korzystnie wpływa na funkcje poznawcze (pamięć, koncentrację) i wspiera odporność, choć brakuje dużych badań klinicznych .

4. Źródła boru

4.1. Pokarmy bogate w bor

Najwięcej boru znajdziemy w:

  • suszonych owocach (rodzynki, suszone śliwki), awokado, winogronach, jabłkach, gruszkach, orzechach (migdały, orzechy), roślinach strączkowych i ziarnach.

4.2. Suplementacja

  • Przykładowe dawki: 3–6 mg/d w badaniach klinicznych; jednak brak oficjalnego dziennego zapotrzebowania (WHO dopuszcza 1–13 mg/d)

5. Niedobór i nadmiar boru

5.1. Niedobór

  • Objawy wynikają głównie z zaburzeń funkcjonowania układu kostnego (osteoporoza, stawy), hormonalnego, odpornościowego i neurologicznego – choć dowody u ludzi są ograniczone; bardziej udokumentowane u zwierząt.

5.2. Nadmiar

  • W dużych dawkach (rzędu gramów) bor (zwłaszcza borany/kwas borowy) może prowadzić do nudności, zaburzeń neurologicznych i uszkodzenia płodu – ryzyko występuje przy spożyciu >20 mg/dziennie długości.

     

6. Wnioski

  1. Bor wspiera zdrowie kości, wpływając pozytywnie na mineralizację, równowagę hormonalną i zmniejszenie bólu stawów.

  2. Ma działanie przeciwzapalne, wspomaga gojenie się ran i działa antyoksydacyjnie.

  3. Wpływa na metabolizm hormonów i wzmacnia pozytywne efekty witaminy D.

  4. Suplementacja (3–6 mg/d) może być uzasadniona w określonych przypadkach.

  5. Nadmiar boru niesie ryzyko – dawki powyżej 20 mg/d przyjmowane przez dłuższy czas uważa się za potencjalnie toksyczne.

     

Referencje:

https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/2156587211407638
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0946672X1400128X
https://link.springer.com/article/10.1007/s12011-018-1284-3
https://dergipark.org.tr/en/pub/boron/issue/33625/373093