Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat opublikowano  cały szereg bardzo interesujących badań naukowych, wskazujących na przewlekły stan zapalny jako podłoże wielu chorób. W tym ujęciu, otyłość, cukrzyca, choroby serca i układu krążenia, stany zapalne skóry a nawet choroba Alzheimera i depresja mogą mieć wspólny mianownik.

Czym jest stan zapalny?

Stan zapalny to fizjologiczna reakcja układu odpornościowego służąca do przezwyciężenia procesów chorobowych. Zapalenie nasila proces usuwania chorobotwórczych drobnoustrojów i inicjuje mechanizmy regeneracji tkanek. Stan zapalny zaczyna się, gdy organizm uwalnia cytokiny – proteiny działające jak sygnały komunikacyjne pomiędzy komórkami układu odpornościowego a  narządami wewnętrznymi. W ten sposób „alarm” podniesiony w organizmie nasila produkcję odpowiednich hormonów, transport składników odżywczych i leukocytów. Tętnice rozszerzają się a naczynia włosowate zwiększają swoją przepuszczalność. A wszystko po to, by ułatwić komórkom naszego ciała proces regeneracji.

Przewlekły stan zapalny często zaczyna się w jelitach

Co jednak dzieje się w naszym organizmie, gdy z różnych przyczyn naturalny proces zapalny nigdy nie osiąga fazy końcowej? Wówczas mamy do czynienia z tzw. przewlekłym stanem zapalnym.

Większość chorób o podłożu zapalnym zaczyna się w jelitach od reakcji układu odpornościowego inicjującego tzw. odpowiedź zapalną.
Jelita okolone są specjalną powłoką, której stopień półprzepuszczalności regulowany jest w odpowiedzi na różnego rodzaju czynniki hormonalne i chemiczne. I tak na przykład gdy wraz ze wzrostem poziomu kortyzolu zwanego także hormonem stresu przyjmujemy także dużą ilość prozapalnych pokarmów, takich jak np. cukier, wówczas ściany jelita automatycznie zwiększają swoją przepuszczalność.
Gdy podobne procesy mają charakter przewlekły, upośledza to funkcję jelit i ogranicza procesy absorpcji niezbędnych substancji odżywczych.

Jak jelita chronią organizm

Pierwszą linią obrony jelit jest mikrobiom , czyli tzw. flora jelitowa. W jej skład wchodzą bakterie i mikroorganizmy żyjące w błonach śluzowych organizmu, zwłaszcza w przewodzie pokarmowym i jelitach. Mikrobiom pełni kluczową rolę w obronie immunologicznej, produkując szereg kluczowych substancji odżywczych (takich jak np. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe), które regulują homeostazę i procesy obronne organizmu.

Kolejną barierę ochronną tworzy błona śluzowa jelit.
Jest to rodzaj membrany zbudowanej z komórek nabłonkowych, które oddzielają florę jelitową od prześwitu nabłonka jelit. Obficie występujący tam śluz powstrzymuje duże cząsteczki pokarmowe przed warstwą komórek nabłonka, umożliwiając tym samym przejście mniejszych cząsteczek.

Trzecią barierę stanowi nabłonek jelita  -warstwa komórek , które wyściełają jelito i chronią je, ale także sterują wchłanianiem składników odżywczych i innych substancji.

Pod wszystkimi tymi warstwami znajduje się komórki układu odpornościowego.
Kiedy poprzedzające je warstwy ochronne są uszkodzone lub funkcjonują nieprawidłowo, różnego rodzaju patogeny są w stanie przeniknąć i tym samym aktywować układ odpornościowy i wywołać odpowiedź zapalną.

Co ciekawe, powstała w ten sposób dysbioza jelit może być inicjowana nie tylko przez wirusy i bakterie, lecz także substancje produkowane przez sam organizm w odpowiedzi na przewlekły stres.

Jakie są najczęstsze przyczyny zapalenia?

  1. Dieta: gluten, kazeina, cukier, żywność wysokoprzetworzona z konserwantami, fast food
  2. Leki: kortykosteroidy, antybiotyki
  3. Stres: wysoki poziomu kortyzolu, adrenaliny, noradrenaliny a także dopaminy
  4. Zaburzenia równowagi hormonalnej: hormony tarczycy
  5. Urazy i mechaniczne uszkodzenia tkanek
  6. Infekcje:  infekcja wirusowa, bakteryjna lub pasożytnicza
  7. Tytoń
  8. Nadużywanie alkoholu
  9. Otyłość

Żywność nasilająca stany zapalne

Odżywianie z pewnością odgrywa bardzo ważna rolę w powstawaniu przewlekłych stanów zapalnych.
Obfitość i powszechna dostępność taniej, niskiej jakości wysoko przetworzonej żywności, którą znajdujemy w supermarketach sprzyja rozwojowi niekorzystnych dla organizmu procesów.
Jednak nie tylko jakość lecz także ilość spożywanego pokarmu może nasilać stany zapalne.

Oto lista niektórych produktów o potencjalnie prozapalnych właściwościach:

      1. Produkty słodkie i słodkie napoje: słodycze, napoje gazowane, soki owocowe, cukierki i ciasta. Zawierają one duże ilości cukru, głównie sacharozy i fruktozy. Metabolizm fruktozy wytwarza toksyczne odpady, takie jak kwas moczowy, które mogą prowadzić do uszkodzenia śródbłonka, nadciśnienia i procesów zapalnych
      2. Rafinowane oleje roślinne: rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, palmowy itp. są bogate w kasy omega-6.
        Nadmiar omega-6 w diecie może wywołać proces zapalny
      3. Tłuszcze trans i smażone potrawy: frytki, paluszki rybne, skrzydełka które zwykle skupujemy w fast foodach, są smażone w olejach roślinnych i tłuszczach typu trans
      4. Rafinowane węglowodany: chleb, makaron, pizza, bułki, krakersy, paluszki , bagietki i wszystkie produkty mączne mogą sprzyjać procesowi zapalnemu, jeśli są spożywane w nadmiarze.
        Ponadto badania wykazały, że pszenica zawiera specyficzne białka zwane inhibitorami trypsyny (ATI), które mogą wywołać stan zapalny związany z chorobami przewlekłymi, takimi jak stwardnienie rozsiane, astma i reumatoidalne zapalenie stawów.
      5. Pokarmy bogate w glutaminian sodu i aspartam: nadmierne spożycie glutaminianu i aspartamu sprzyja przewlekłemu zapaleniu i chorobom z nim związanym.
        Dowiedziono badaniami, że syntetyczne słodziki zakłócają funkcjonowanie flory jelitowej.


Jak radzić sobie z przewlekłym stanem zapalnym

Zmiana diety bez wątpienia może pomóc w przezwyciężeniu procesu zapalnego.
Aby przywrócić prawidłowy stan fizjologiczny organizmu  nalży znacząco ograniczyć a jeszcze lepiej całkowicie wyeliminować prozapalne pokarmy:  pszenne pieczywo,  makaron,  pizza, żywność zawierająca fruktozę (napoje bezalkoholowe, soki owocowe itp.), wszystkie oleje roślinne zawierające wysoki poziom kwasów omega- 6, pokarmy zawierające tłuszcze trans, pokarmy bogate w glutaminian i aspartam.

Powinniśmy także zwiększyć spożycie pokarmów bogatych w kwasy omega-3, takich jak tłuste ryby, tran, jaja z wolnego wybiegu, mięso niepochodzące z hodowli przemysłowej.

Warto pomyśleć o zwiększeniu spożycia dobrej jakość tłuszczów, takich jak masło, oliwa z oliwek, olej lniany,  łosoś, tłusty dojrzewające sery kozie i owcze, śmietana, gorzka czekolada, suszone owoce itp.
Postawmy również na  spożycie warzyw bogatych w błonnik, sprzyjający prawidłowemu rozwojowi
flory bakteryjnej

Zdrowieniu sprzyjają także :

  • okresowe głodówki i post przerywany (intermittent fasting)
  • ćwiczenia, spacery, ekspozycja na naturalne światło słoneczne i ruch na świeżym powietrzu

Oto  krótka lista pokarmów o udowodnionych naukowo właściwościach przeciwzapalnych :

  • pomidory
  • oliwa z oliwek
  • tran
  • zielone warzywa liściaste , takie jak szpinak, jarmuż i kapusta
  • orzechy takie jak migdały i orzechy włoskie
  • tłuste ryby, takie jak łosoś, makrela, tuńczyk i sardynki (Omega-3)

Referencje:

https://www.nature.com/articles/s41591-019-0675-0
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4257368/ 
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31574939/
https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/understanding-acute-and-chronic-inflammation
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5805548/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3492709/

przewlekły stan zapalny stan zapalny